Pierwsze ślady osadnictwa na wyspie J. Raciąskiego sięgają neolitu / kultura pucharów lejkowatych/ oraz V wieku okresu epoki brązu /obecność łużyckiej warstwy kulturowej 1700 r. p.n.e.~ 700r.p.n.e / Materiał ceramiczny pochodzący z VII - X wieku wskazuje na istnienie w tym czasie osady nieobronnej, otwartej - powstałej przed budową grodu.

Gród w Raciążu istniał od XI- XIII wieku i był ośrodkiem kasztelani w XII wieku, która obejmowała około 70 osad. W rozwoju grodu wyodrębnia się 2 okresy.

Okres I: od XI wieku do 1256 roku.

Gród w tym czasie był znacznie mniejszy, otoczony pojedynczym wałem i niezbyt głęboką fosą. W czasie wojny Bolesława Krzywoustego o Pomorze Gdańskie w latach 1109-1116 uległ zniszczeniu i podpaleniu. Ponownie został zniszczony w 1256 roku , kiedy Przemysław II zdobył gród Raciąż , spalił go i wziął w niewolę kasztelana SOKOŁA. Rok 1256 wyznacza przełom w rozwoju grodu - kończy się I okres i rozpoczyna drugi.

Okres II: od 1256 roku - do końca XII wieku.

Gród w 2 połowie XIII wieku został odbudowany i znakomicie prosperował. Zabudowa grodu była typowo obronna. Gród został dodatkowo wzmocniony wysokim wałem - obydwa wały łączył drewniany pomost Budynki usytuowane były wzdłuż walów, przylegając do nich jedną ścierną -wszystkie były podpiwniczone. Środek majdanu był wolny.
W północnej części wyspy, za wałem zewnętrznym grodziska zostało usytuowane cmentarzysko przygrodowe z XII wieku /natrafiono na 37 pochówków /. Wolna przestrzeń między grobami sugeruje możliwość istnienia kościoła drewnianego / śladów jego konstrukcji nie zaobserwowano./ obecna wieś Raciąż mogła stanowić osadę, stwierdzono liczne ślady osadnictwa wczesno i późno średniowiecznego /, która była bezpośrednim uposażeniem kasztelani w okresie Jej rozkwitu.
W końcu XIII wieku gród kasztelański przestał funkcjonować na skutek jego opuszczenia.
Upadek znaczenia grodu mógł spowodować wzrost znaczenia sąsiadującej z nim osady i przeniesienia nazwy na obecną wieś, oddaloną o 3 km od starego grodu Raciąża - ośrodka kasztelani* Przyczynę upadku grodu kasztelańskiego w Raciążu upatruje się w rozwoju osadnictwa w kierunku Tucholi i Chojnic, w wyniku czego nastąpił szybki wzrost tych ośrodków miejskich, a władza administracyjna przesunęła się z Raciąża do Tucholi.
Pociągnęło to za sobą połączenie Chojnic i Tucholi krótszym szlakiem drożnym z pominięciem grodu Raciąż, przez który uprzednio przebiegał, czyli przesunięcie szlaku handlowego z Gdańska do Wielkopolski. Badania archeologiczne wyspy i położonego na niej grodu Raciąż oraz obszaru w granicach kasztelani , rozpoczęto w 1969 roku. Prowadzono Je głównie w latach 1970 -1972 z dalszą kontynuacją.

Ważniejsze znaleziska to :

• zwęglone resztki konstrukcji drewnianych,
• warstwy kulturowe obiektów mieszkalnych, a w nich : żelazne i brązowe groty bełtów, wędzidła ,sprzączki, ozdoby, klucze, ościenie , siekiery, fragmenty naczyń brązowych
• srebrny denar krzyżowy datowany na 2 połowę XI wieku.
• warsztat kowalski , szczypce kowalskie, siekiery, gwoździe
• ocembrowane urządzenia chłodnicze - rodzaj chłodni , na głębokości około 6 m, dno obiektu znajdowało się tuż nad poziomem jeziora , na dnie obiektu odkryto szkielety dwóch krów ułożonych w porządku anatomicznym oraz naczynie gliniane z wczesnego średniowiecza
• cmentarzysko przygrodowe w północnej części wyspy, za wałem zewnętrznym grodziska, z czasów chrześcijańskich z XIII wieku / 37 pochówków szkieletowych, naszyjnik z kłów- prawdopodobnie wilka i paciorków ze szkła, nożyk żelazny

Badania archeologiczne potwierdzają dane zawarte w źródłach pisanych. Kasztelański gród w Raciąża był zespołem władzy feudalnej zarówno z jego świecką jak i kościelną agendą.